W poszukiwaniu Edenu – o ogrodach rajskich i współczesnej ochronie przyrody

Czy w ochronie przyrody możliwe są kompromisy? Co sprawia, że w kontakcie z naturą odnajdujemy poczucie bezpieczeństwa i ukojenia? Dlaczego ogrody – od biblijnego Edenu po współczesne ogrody botaniczne – mają tak ogromne znaczenie dla człowieka?

Na te pytania odpowiada prof. Arkadiusz Nowak – dyrektor Ogrodu Botanicznego Polskiej Akademii Nauk w Powsinie, prezes Polskiego Towarzystwa Botanicznego i badacz bioróżnorodności – w rozmowie z Krzysztofem Smolnickim w najnowszym odcinku podcastu #MówiąDrzewa na kanale #za5dwunasta.

Profesor wspomina początki swojej pracy, kiedy jako najmłodszy w Polsce konserwator przyrody musiał mierzyć się z trudnymi decyzjami i poszukiwać kompromisów w sporze o przebieg autostrady przez Górę Świętej Anny. To doświadczenie pokazało, jak złożona jest ochrona przyrody – wymaga nie tylko wiedzy i determinacji, ale także dialogu i zrozumienia potrzeb różnych stron.

• Podziemne życie łąk – badania pokazują, że pod powierzchnią gleby kryje się nawet o 60% więcej różnorodności niż w części nadziemnej. To korzenie, bulwy i ryzomy decydują o trwałości ekosystemów.
• Archetyp raju – analiza źródeł biblijnych i danych botanicznych wskazuje, że raj mógł przypominać gaje pistacjowe w górach Zagros, gdzie człowiek znajdował wodę, pożywienie i schronienie.
• Rośliny inwazyjne – dlaczego niektóre „ładne i zielone” gatunki sadzone w ogrodach stają się zagrożeniem dla rodzimej przyrody.
• Naturoterapia i ogrody minimalistyczne – kontakt z prostymi formami zieleni redukuje stres i wspiera zdrowie, pokazując, że nawet mały ogród może mieć terapeutyczną moc.
• Rola edukacji i finansowania – skuteczna ochrona przyrody wymaga nie tylko nauki i prawa, ale też stabilnego wsparcia finansowego, także z krajowych źródeł, a nie wyłącznie unijnych.

Jak podkreśla prof. Nowak, człowiek zdrowy to człowiek żyjący w zdrowym ekosystemie. Drzewa i rośliny dostarczają nam tlenu, pożywienia, leków i poczucia piękna, ale też przestrzeni psychicznej regeneracji. Ogrody botaniczne – takie jak w Powsinie – pełnią dziś podwójną rolę: są miejscem odpoczynku i inspiracji dla zwiedzających, a zarazem ważnym zapleczem badań naukowych nad bioróżnorodnością i ochroną przyrody.