Kriogeniczny bank nasion zagrożonej flory Polski

Bank nasion flory rodzimej Ogrodu Botanicznego – CZRB w Powsinie został założony na początku lat 90. XX wieku. Jego powstanie wiązało się z coraz wyraźniejszymi, negatywnymi zmianami zachodzącymi w środowisku naturalnym, skutkującymi wymieraniem gatunków roślin, również na terenach od dawna chronionych (parki narodowe, rezerwaty). Bank nasion w swym założeniu stanowi uzupełnienie tradycyjnych metod ochrony in situ i tworzy rezerwę w razie wymarcia poszczególnych gatunków na ich naturalnych stanowiskach. Działalność banku stanowi praktyczne wypełnienie międzynarodowych zobowiązań Polski w zakresie czynnej ochrony przyrody ex situ (Konwencja o różnorodności biologicznej z 5 czerwca 1992 r.).

Jako metodę długotrwałego przechowywania nasion wybrano kriokonserwację – zabezpieczenie w ciekłym azocie w temperaturach od -160°C do -196°C. W odróżnieniu od standardowej metody przechowywania wykorzystywanej w większości banków nasion (przechowywanie w -20°C lub ultrasuszenie nasion), ciekły azot umożliwia długotrwałe przechowywanie nasion (rzędu nawet kilku tysięcy lat), bez konieczności ich regeneracji. Jest to związane z prawie całkowitym zahamowaniem procesów starzenia w tak niskiej temperaturze. To z kolei pozwala zabezpieczyć próbki przed naruszeniem ich stabilności genetycznej i uszczupleniem zgromadzonej puli genowej.

W latach 2001-2005 pracownicy banku nasion współpracowali z górskimi parkami narodowymi, w tym z sąsiadującym z Warszawą Kampinoskim Parkiem Narodowym. W tym okresie w banku zdeponowano nasiona wielu rzadkich i cennych gatunków karpackich (Dendranthema zawadzkii, Erysimum pieninicumPulsatilla slavica), a także osobliwości KPN (Gentiana pneumonanthe, Succisella inflexa).

Bank nasion uczestniczy w projektach międzynarodowych i krajowych. Projekt ENSCONET (The European Native Seed Conservation Network) był realizowany w latach 2004-2009 we współpracy z 30 instytucjami z 18 krajów. Rezultatem projektu było utworzenie sieci kolekcji ex situ gatunków dzikich, opracowanie metodyk przechowywania i kiełkowania nasion. Utworzono wirtualny bank nasion, który liczy 48 443 obiektów z czego 276 to obiekty pochodzące z Polski. W latach 2010-2013 realizowano projekt „Ochrona ex situ dziko rosnących, zagrożonych i chronionych roślin w Polsce wschodniej – FlorNaturOB”, w ramach którego zabezpieczono nasiona 61 najrzadszych gatunków flory Polski ze 161 stanowisk, a także sporządzono szczegółową dokumentację tychże stanowisk.

Aktualnie w banku nasion zdeponowanych jest ponad 730 próbek 220 rzadkich, zagrożonych i chronionych gatunków polskiej flory. Wykonywana jest kontrola żywotności nasion i kontrola warunków przechowywania. W banku prowadzi się również badania z zakresu biologii kiełkowania nasion, chorologii i fenologii kwitnienia roślin. Utrzymywana jest również baza danych dotycząca przechowywanych próbek nasion.

Częścią banku nasion jest szklarnia dla aklimatyzacji siewek uzyskanych w wyniku przeprowadzonych testów kiełkowania.

Nasiona zdeponowane w banku nie tylko tworzą trwałą rezerwę genetyczną, ale mogą być również wykorzystywane do odtwarzania lub wzmacniania zanikających populacji.