Bank nasion
Bank nasion i tkanek w PAN Ogrodzie Botanicznym – CZRB w Powsinie został założony na początku lat 90. XX wieku. Działania podejmowane w banku stanowią praktyczne wypełnienie międzynarodowych zobowiązań Polski w zakresie czynnej ochrony przyrody ex situ. Jednym z celów Planu Strategicznego dla Różnorodności Biologicznej na lata 2011–2020, przyjętego podczas X Posiedzenia Konferencji Stron Konwencji o różnorodności biologicznej (CBD COP10) (Aichi Targets), jest zapobieganie wyginięciu gatunków zagrożonych. Ambitnie zakłada się, że do roku 2020 zapobiegnie się wyginięciu znanych gatunków zagrożonych, a ich status ochrony, zwłaszcza gatunków najbardziej zmniejszających swoją liczebność, zostanie polepszony i zrównoważony. „Globalna Strategia Ochrony Roślin” na lata 2011–2020 w sformułowanych zadaniach precyzuje, że 75% zagrożonych gatunków roślin powinno znaleźć się w kolekcjach ex situ ogrodów botanicznych i banków nasion, a 20% spośród nich powinno zostać objętych programem restytucji do naturalnego środowiska.
Jako metodę długotrwałego przechowywania nasion w banku wybrano przechowywanie w niskich temperaturach (-20oC) oraz nasion i tkanek – kriokonserwację – zabezpieczenie w ciekłym azocie w temperaturach od –160°C do –196°C.
Do przygotowania nasion do długoterminowego przechowywania stosuje się metodykę wypracowaną w Royal Botanic Gardens Kew (UK), opisaną w „Zaleceniach i Protokołach Banków Nasion” (http://ensconet.maich.gr/PDF/Curation_protocol_Polish.pdf) oraz wewnętrzne procedury banku nasion.
Najważniejszym etapem prac jest suszenie nasion. Jest to najbardziej krytyczny etap przygotowania nasion do zabezpieczenia w banku. Obniżenie pierwotnego poziomu wilgotności próbki do poziomu ok. 6-8% jest niezbędne ze względu na niskie temperatury, w jakich nasiona zostaną zdeponowane. Proces ten przeprowadzany jest w specjalnej komorze, w której nasiona podlegają powolnemu suszeniu w temp. +20°C i przy 20% wilgotności względnej. Następnie prowadzone są testy kiełkowania. Jeśli próbka okaże się żywotna, poddaje się ją dalszym etapom przygotowującym do zamrożenia.
Próbki nasion po wyczyszczeniu, wysuszeniu i ocenie żywotności oceniane są pod kątem odporności na mrożenie. Głównym zagrożeniem wynikającym z procesu zamrażania jest krystalizacja wody zawartej w nasionach. Wzrost kryształów lodu może powodować uszkodzenia mechaniczne mrożonego materiału, jednak dzięki wcześniejszemu obniżeniu zawartości wody w nasionach możliwe jest bezpieczne zamrożenie nasion.