Botanical expedition to Kazakhstan - study of spore-bearing plant communities in the Altai and Tarbagatai mountains  

Latem zespół badawczy z Ogrodu Botanicznego Polskiej Akademii Nauk w Powsinie wyruszył do Kazachstanu – kraju znanego z rozległych stepów i półpustynnych krajobrazów. Jednak podczas naszej wyprawy skupiliśmy się na innej, znacznie słabiej znanej stronie tego kraju – rozległych pasmach górskich, malowniczych dolinach rzecznych i zaskakująco różnorodnych siedliskach skalnych. Ponieważ największym endemizmem roślinnym charakteryzują się siedliska skalne w Azji Środkowej, nasze badania skupiały się przede wszystkim na roślinności mszaków wykształcającej się bezpośrednio na skałach (epilitycznej) – zwłaszcza budowanej przez rośliny zarodnikowe, takie jak mchy i porosty – a także na zbiorowiskach roślin naczyniowych zasiedlających różnorodne siedliska skalne. Po zbadaniu roślinności naczyniowej Azji Środkowej i opublikowaniu monografii podsumowującej, obecnie skupiamy się na identyfikacji różnorodności zbiorowisk mszaków i porostów, zwłaszcza chasmofitycznych (naskalnych). Są to nasze zadania na najbliższe trzy lata. Temat ten jest niezwykle ważny z punktu widzenia ochrony różnorodności roślin kryptogamicznych w globalnym centrum bioróżnorodności, jakim są „Góry Centralnej Azji”.  

 Góry Ałtaj – centrum naszych badań  

 Większość czasu spędziliśmy w górach Ałtaj, położonych w północno-wschodniej części Kazachstanu, w pobliżu granic z Chinami i Rosją. Pasma Ałtaju to nie tylko surowy, naturalny teren, ale przede wszystkim bogatą i zróżnicowaną roślinność, która sprawia, że każdy dzień pracy był bardzo pożyteczny.  

 Podczas wyprawy zebraliśmy 287 próbek roślinności kryptogamicznej budowanej przez mszaki i porosty, w postaci 287 zdjęć fitosocjologicznych dokumentujących zbiorowiska roślinne na wychodniach skalnych. Najczęściej spotykane rodzaje mszaków to Grimmia, Tortula, Hedwigia i Syntrichia. Pełna lista gatunków i ich procentowy udział zostaną określone po przeprowadzeniu bardziej szczegółowych analiz laboratoryjnych z identyfikacją gatunków i próbek skał.  

 Chociaż region Ałtaju pozostał naszym głównym obszarem zainteresowań, udało nam się również dotrzeć do głównego grzbietu wapiennych gór Tarbagatai, gdzie przeprowadziliśmy dodatkowe badania. To mniej znane, ale intrygujące pod względem florystycznym pasmo górskie stanowiło dodatkową wartość dla naszych badań porównawczych siedlisk skalnych Azji Środkowej.  

 Czas spędzony w terenie dał nam możliwość docenienia niezwykłych i często nieoczekiwanych krajobrazów Kazachstanu. Poza górami szczególnie uderzyło nas piękno doliny rzeki Irtysz, rozległego i imponującego naturalnego korytarza . Obserwowanie zmieniającej się roślinności i formacji geologicznych było zarówno cenne z naukowego punktu widzenia, jak i inspirujące osobiście.  

 Praca w terenie w Kazachstanie wiązała się również z wyzwaniami logistycznymi. Pewnego dnia przejechaliśmy ponad 500 kilometrów, nie napotykając ani jednej stacji benzynowej. Takie doświadczenia pokazują skalę  tego kraju oraz znaczenie starannego planowania tras.  

Kazachowie, których spotkaliśmy, byli niezmiennie uprzejmi i gościnni. Nie zawsze jednak byli w stanie pomóc nam w znalezieniu drogi – co niejednokrotnie nas zaskakiwało. Jednym z przykładów była próba dotarcia do parku narodowego w pobliżu stolicy, Astany. Pomimo tego, że znajduje się on w pobliżu miasta, prawie nikt, kogo pytaliśmy, nie słyszał o nim, a znalezienie wejścia okazało się prawie niemożliwe. 

 Wkład w poznanie roślinności Azji Środkowej 

 Mamy nadzieję, że nasza wyprawa w skaliste siedliska Kazachstanu wniesie znaczący wkład w zrozumienie zróżnicowania i chorologii roślinności mszaków Azji Środkowej. Zebrany materiał i szczegółowa dokumentacja zbiorowisk roślinnych będą stanowić podstawę do dalszych badań ekologicznych i taksonomicznych nad roślinami zarodnikowymi w środowisku górskim.