Już sama nazwa odstrasza! Wilczełyko… Określenie „wilcze, wilczy” od dawna używane było do nazywania roślin trujących (np. pokrzyk wilcza jagoda), a łyko kojarzy się z czymś twardym, żylastym, trudnym do pogryzienia… 
Łacińska nazwa wawrzynka wilczełyko brzmi dużo lepiej – Daphne mezereum. Daphne to starogrecka nazwa lauru szlachetnego (Laurus nobilis), w którego została przemieniona mitologiczna nimfa Dafne. Nazwa ta została przeniesiona na nasz wawrzynek przez Linneusza z powodu podobieństwa liści obu gatunków. Epitet gatunkowy mezereum pochodzi prawdopodobnie od arabskiego mazerium lub perskiego mazerlyn i nawiązuje do trujących właściwości rośliny.  
Dawne polskie nazwy wawrzynka wilczełyko to m.in.: dafna, dafnina, wawrzyn, wawrzynek, wilczypieprz, wilczeołyko, diabelski krzak, wężowe drzewo czy krzak nędzy. 

Wawrzynek wilczełyko to krzew o luźnym pokroju dorastający do 1,5-2 m wysokości. Ma wyprostowane, sztywne, grube pędy, za młodu okryte kutnerem, starsze – już nagie. Jego pąki są zróżnicowane na wegetatywne (mniejsze, z których wyrastają liście) oraz generatywne (z nich wyrosną kwiaty). Kwiaty pojawiają się na długo przed rozwojem liści, czasem nawet w już w lutym. Są czterokrotne, różowe, czasem białe, najczęściej po 3 w pachwinach opadłych zeszłorocznych liści. Ciekawe jest to, że kwiaty są pozbawione płatków korony a różowe elementy wabiące to w rzeczywistości barwne działki kielicha i dno kwiatowe! Kwiaty są nektarodajne (zapylane m.in. przez błonkówki, motyle, muchówki, chrząszcze) i wydzielają odurzający zapach podobny do zapachu hiacyntów. 

Owoce (pestkowce) są czerwone, jednonasienne, umieszczone poniżej liści, są pokarmem m.in. bażanta, dzwońca, kopciuszka, kosa, kwiczoła, rudzika i śpiewaka, dojrzewają w czerwcu i w lipcu. 
Liście wawrzynka dorastają do 8 cm długości, są lancetowate, całobrzegie i skupione w górnej części pędu. Po roztarciu wydzielają nieprzyjemny zapach. 

Zasięg występowania wawrzynka wilczełyko obejmuje całą Europę, Azję Mniejszą, Kaukaz i zachodnią Syberię. W Polsce spotykany jest często w południowej, wschodniej i północnowschodniej Polsce oraz na rozporoszonych stanowiskach na całym obszarze, w górach po piętro subalpejskie. Rośnie w cienistych lasach liściastych i mieszanych, na żyznych, próchniczych glebach o odczynie obojętnym lub zasadowym. 

Cała roślina jest silnie trująca. Zawiera wiele metabolitów wtórnych takich jak diterpenoidy, kumaryny, saponiny, garbniki, olejki eteryczne. Szczególnie bogate w trujące substancje są owoce – 10-12 owoców dla dorosłego człowieka oraz 1-3 owoce dla dziecka mogą okazać się śmiertelne. Kora i liście również są trujące, już sam kontakt z rośliną może powodować podrażnienia skóry i błon śluzowych. W medycynie ludowej maść z kory stosowano na choroby skóry (ma właściwości silnie drażniące) i przeciw reumatyzmowi. To drażniące działanie na skórę a tak naprawdę jego efekt w postaci trudno gojących się ran i owrzodzeń było ponoć wykorzystywane przez rekrutów chcących uniknąć poboru do wojska oraz przez żebraków w celu wzbudzania litości wśród potencjalnych darczyńców. 

Ludowe przekazy zaliczają wawrzynka wilczełyko do roślin magicznych. Odwar z korzenia wilczegołyka i jarzębiny wylany na drogę miał moc rozkochania mężczyzn, a zamiatanie izby wawrzynkową miotłą w dzień świętego Szczepana miało gwarantować brak robactwa w domostwie. 

Obecnie wawrzynek jest znanym i cenionym krzewem ozdobnym. Występuje w formie białej (Daphne mezereum f. alba) i odmianie o ciemniejszych kwiatach (Daphne mezereum 'Rubra’). Można rozmnożyć go z nasion lub sadzonek półzdrewniałych pobieranych w lipcu-sierpniu. W ogrodzie trzeba zapewnić mu wapienną glebę, miejsce cieniste, wilgotne (źle znosi suszę). Nie lubi cięcia i przesadzania. 

Należy pamiętać, że gatunek ten w Polsce jest objęty częściową ochroną gatunkową na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Wcześniej objęty był ochroną ścisłą. Zagrożeniem dla wawrzynka jest zrywanie go do celów dekoracyjnych, przesadzanie do ogrodów oraz zmniejszanie się powierzchni jego siedlisk – lasów mieszanych i liściastych. W Polsce występują dwa gatunki wawrzynka, oba podlegają ochronie gatunkowej – wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) oraz wawrzynek główkowy (Daphne cneorum). 

Wawrzynek wilczełyko jest pięknym symbolem przedwiośnia. W warstwie runa zakwitają już wtedy geofity, w warstwie krzewów kwitnie już wiatropylna leszczyna, poza nimi większość roślin dopiero budzi się z zimowego snu. Łatwo więc wtedy wypatrzeć kwitnącego wawrzynka. Pamiętajmy, że wawrzynek wilczełyko to ozdobny krzew, który możemy posadzić w naszych ogrodach, ale jednocześnie jest silnie trujący i na stanowiskach naturalnych objęty ochroną gatunkową. 

Zapraszamy do oglądania okazów wawrzynka w Naszym Ogrodzie Botanicznym. Liczne egzemplarze rosną na terenie Arboretum i w Kolekcji Flory Polski. 

Tekst: Magdalena Bederska-Błaszczyk 

Zdjęcia: Anna Gasek, Michał Dreher, Magdalena Bederska-Błaszczyk 

Wybrana literatura: 
Świejkowski L. 1956. Ochrona roślin w Polsce. Spółka Wydawnictw Artystycznych i Użytkowych Poziom w Łodzi  
Walas J. 1973. Atlas Roślin Chronionych. Liga Ochrony Przyrody Warszawa 
Hrynkiewicz-Sudnik J., Sękowski B., Wilczkiewicz M. 1987. Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych 3. PWN Warszawa  
Traczyk T. 1989. Rośliny lasu liściastego. Wyd. 5. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 
Polakowski B. 1995. Rośliny chronione. Atlas. Wydawnictwo Naukowe PWN 
Seneta W., Dolatowski J., Zieliński J. 2002. Wydanie V. PWN Warszawa 
Piękoś-Mirkowa H.,Mirek Z. 2003. Atlas roślin chronionych.  
Puchniarski T.H.2004.Rośliny siedlisk leśnych w Polsce. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne 
Witkowska-Żuk L. 2008. Atlas roślinności lasów. MULTICO Oficyna Wydawnicza  
Kujawska M., Łuczaj Ł., Sosnowska J., Klepacki P. 2016. Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Słownik Adama Fischera. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Wrocław