Wśród licznych gatunków z rodzaju Daphne (wawrzynek) we florze naszego kraju odnotowujemy jedynie dwa – wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) oraz rzadziej spotykany wawrzynek główkowy (Daphne cneorum), którego tutaj po krótce opiszemy i przybliżymy…
Wawrzynek główkowy to niska krzewinka dorastająca do 50 cm wysokości. Jego pędy są pokładające się, brunatne i zimotrwałe. Skórzaste, siedzące liście mają lancetowaty kształt, są całobrzegie, ciemnozielone z wierzchu, sinozielone od spodu, ostrokończyste. Jest chamefitem (rośliną niskopączkową) co oznacza, że pąki spoczynkowe znajdują się na roślinie na wysokości do 50 cm nad powierzchnią ziemi. Umiejscowienie takie pozwala na ich ochronę przed mrozem dzięki pokrywie śnieżnej, jednak nawet pomimo obecnie mało śnieżnych zim wawrzynek główkowy nie przemarza. Tworzy tzw. polikormony czyli rozbudowane struktury roślinne powstające z pojedynczego osobnika macierzystego.
Kwitnie ciemnoróżowymi (rzadko białymi) wonnymi kwiatami zebranymi w główkowate, szczytowe kwiatostany rozwijającymi się w maju- czerwcu, zapylanymi przez trzmiele i motyle. Owocami są żółtawe pestkowce zawierające ciemnobrunatne nasiono, zawiązują się i dojrzewają jednak niezwykle rzadko. W długie, ciepłe lata i jesienie wawrzynek powtarza kwitnienie w sierpniu i we wrześniu.
Cała roślina, podobnie jak wawrzynek wilczełyko, jest trująca.
Wawrzynek główkowy jest gatunkiem europejskim – występuje w jej południowej i środkowej części, zwłaszcza górach i na wyżynach, zasięg jest porozrywany – od Hiszpanii po półwysep Bałkański. Przez Polskę przebiega północna granica jego zasięgu. Jako gatunek ciepłolubny preferuje suche murawy stepowe, wapienne skały i zbocza, widne lasy sosnowe. Niegdyś wawrzynek był znany w Polsce z ponad 20 stanowisk, jednak obecnie notuje się go jedynie na trzech stanowiskach naturalnych – w rezerwacie Krzemionki Opatowskie oraz na terenie nadleśnictwa Kolbuszowa. Te nieliczne stanowiska mają charakter reliktowy, a sam gatunek zaliczany jest do tzw. reliktów trzeciorzędowych, wędrujących w okresach interglacjalnych.
Wawrzynek główkowy jest gatunkiem podlegającym ścisłej ochronie gatunkowej od 1946 roku. W Polskiej czerwonej księdze roślin oraz na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych ma status CR (Critically Endangered) – krytycznie zagrożony. Zanikanie wawrzynka główkowego w Polsce obserwowane jest od lat 60 ubiegłego wieku zarówno na obszarach chronionych jak i poza nimi co związane jest z kurczeniem się areału siedlisk, w których wawrzynek mógłby rosnąć. Siedliska te albo zostają przekształcone w tereny mieszkalne lub przemysłowe, bądź ulegają zmianom w wyniku wzrostu wilgotności i zacienienia w związku z przebudową drzewostanów w kierunku borów mieszanych lub grądów. Dodatkowo kwitnące pędy są zrywane w celach dekoracyjnych, a całe okazy przesadzane do ogrodów. Gatunek ten wymaga ochrony czynnej do przetrwania – usuwania zacieniających roślin w swoim sąsiedztwie. Korzystna również byłaby reintrodukcja lub introdukcja na stanowiska zastępcze. Od 2016 roku jest objęty Państwowym Monitoringiem Środowiska prowadzonym przez Główny Inspektorat Ochrony środowiska.
W ogrodnictwie wawrzynek główkowy polecany jest na słoneczne rabaty bylinowe i na skalniaki, a także do pojemników. Źle znosi przesadzanie, wilgotne ciężkie gleby i ich kwaśny odczyn. Wymaga stanowiska słonecznego, przepuszczalnej lekkiej gleby o odczynie zasadowym. rozmnaża się przez sadzonki pobierane późnym latem lub odkłady, nie ukorzenia się jednak łatwo. Znane są ozdobne odmiany wawrzynka główkowego m.in. takie jak: ‘Alba’ — o białych kwiatach, ‘Eximia’ o dużych, mocno różowych kwiatach czy ‘Variegata’ o biało obrzeżonych liściach.
W Naszym Ogrodzie wawrzynek główkowy rezyduje na wschodnim krańcu rabaty słonecznej. Zapraszamy do oglądania!
Wybrana literatura:
Walas J. 1973.Atlas Roślin Chronionych. Liga Ochrony Przyrody Warszawa
Polakowski B. 1995. Rośliny chronione. Atlas. Wydawnictwo Naukowe PWN
Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z.2006. Rośliny chronione. Flora Polski. MULTICO Oficyna wydawnicza
Polska czerwona księga roślin. 2014. Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. (red.) Instytut Ochrony Przyrody PAN. Kraków.
Czerwona księga roślin województwa podkarpackiego. Zagrożone gatunki roślin. Zbiorowiska roślinne. 2015. Rzeszów. Stowarzyszenie „Pro Carpathia”
Magdalena Bederska-Błaszczyk
