Bioróżnorodność (różnorodność biologiczna) – ang. Biodiversity – jest pojęciem, które oficjalnie pojawiło się wraz z Konwencją o różnorodności biologicznej (ang. Convention on Biological Diversity, CBD) ogłoszonej podczas tzw. Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w roku 1992. Konwencja ta definiuje bioróżnorodność jako „zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów pochodzących, inter alia, z ekosystemów lądowych, morskich i innych wodnych ekosystemów oraz zespołów ekologicznych, których są one częścią. Dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz ekosystemami”. Sama bioróżnorodność w myśl tej konwencji to zróżnicowanie organizmów na ziemi na różnych poziomach – mówimy o różnorodności genetycznej, międzygatunkowej oraz ekosystemowej. Pojęcia bioróżnorodności używa się również w odniesieniu to ogółu gatunków występujących na danym obszarze (np. Bioróżnorodność Europy, Polski lub województwa).

Konwencja jasno wskazuje również, że różnorodność biologiczną powinniśmy chronić, aby obecnie oraz w przyszłości móc korzystać z jej zasobów. Trzy główne cele Konwencji to ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie jej elementów i sprawiedliwy podział korzyści z wykorzystania zasobów genetycznych. Ochrona bioróżnorodności to ochrona całego bogactwa przyrodniczego Ziemi. Istotne jest również zachowanie puli genowej zwierząt i roślin wykorzystywanych w gospodarce, zarówno dzikich jak i uzyskanych na drodze hodowlanej. Niszcząc bioróżnorodność zaburzamy równowagę ekosystemów. Dzięki stabilnym ekosystemom ludzie dysponują czystą wodą, powietrzem, zasobną w składniki pokarmowe glebą, podstawowymi materiałami przemysłowymi, a rośliny zostają zapylone co jest podstawą utrzymania rolnictwa i ogrodnictwa.

Utratę bioróżnorodności przyspiesza proces globalnego ocieplenia, wzrost zanieczyszczenia środowiska oraz spadek kapitału naturalnego (zasobów). Zagrożeniem dla bioróżnorodności jest nie tylko zamieranie gatunków, ale również utrata siedlisk czy zubożenie genetyczne w obrębie populacji. Zmiany w sposobie użytkowania gruntów (wylesianie, uprawa, zajmowanie terenów pod budownictwo mieszkaniowe, przemysłowe, turystyczne wraz z infrastrukturą, czyli szeroko pojęta urbanizacja), dzieje się na naszych oczach w sposób ciągły i niekontrolowany. Dodatkowo postępuje rozbudowa systemów transportowych, liniowej infrastruktury technicznej dalekich przesyłów oraz instalacji do pozyskiwania energii. Intensywne rolnictwo i gospodarka leśna wprowadzają do gleby pestycydy i nawozy, następuje erozja gleby, która traci zdolność utrzymania wody i dwutlenku węgla. Środki ochrony roślin oraz nawozy powierzchniowo spływają z pól zanieczyszczając wody podziemne oraz zbiorniki. Niszczone są strefy naturalnej retencji, cieki są zabudowywane, tereny cenne przyrodniczo meliorowane. Do utraty bioróżnorodności przyczyniają się również czynniki bezpośrednie takie jak niszczenie szaty roślinnej, polowania, odławiania zwierząt oraz inwazyjne gatunki obce.  Słabiej zbadane, ale z pewnością nie bez wpływu na środowisko są zanieczyszczenia hałasem, światłem oraz promieniowania różnego pochodzenia.

Ziemska bioróżnorodność ulega ciągłym zmianom. Zmieniający się klimat, czy też naturalne katastrofy, wielokrotnie zmieniały liczebność gatunków oraz zasoby ekosystemów. W dzisiejszych czasach zagrożenie bioróżnorodności na Ziemi jest ogromne i wynika z destrukcyjnej działalności człowieka na naszej planecie. Utrata bioróżnorodności znajduje wyraz w szóstym masowym wymieraniu gatunków – aż 1 mln gatunków na Ziemi jest obecnie zagrożonych wyginięciem.

Dla zachowania bioróżnorodności podejmuje się szereg działań w zależności od typu i stanu ekosystemu. Dla monokultur uprawnych będzie to zachowanie zadrzewień śródpolnych, miedz, oczek wodnych, podmokłych zagłębień terenu. Na terenach leśnych pozostawia się powalone pnie (tzw. martwe drewno) oraz pozostawia starodrzewy. Komisja Europejska w 2020 roku opublikowała Europejską Strategię Bioróżnorodności do 2030 roku „Przywracanie przyrody do naszego życia”, której celem jest odtworzenie zdegradowanych ekosystemów lądowych i morskich oraz objęcie ochroną prawną coraz to większych obszarów. Ochrona bioróżnorodności wymaga odważnych regulacji prawnych zarówno na poziomie światowym i europejskim, ale także państwowym oraz lokalnym.

Różnorodność biologiczna Polski jest stosunkowo bogata na tle innych krajów europejskich. Nasz kraj położony jest w centralnej części kontynentu, ma urozmaiconą rzeźbę, budowę geologiczną oraz bogatą historię ochrony przyrody. Liczba gatunków na terenie Polski według dotychczasowych szacunków kształtuje się na poziomie 60 tys., w tym m.in. około 2500 gatunków roślin nasiennych i 35 500 gatunków fauny. Występuje 485 opisanych zespołów roślinnych.

Niestety, wiele gatunków już wyginęło, spora liczba wykazuje tendencje regresywne. Dzięki rozdrobnionej gospodarce rolnej w Polsce zachowały się lokalne odmiany roślin uprawnych oraz rasy zwierząt gospodarskich głównie w południowej i wschodniej części kraju. To nasze bogactwo, które odziedziczyliśmy po naszych przodkach i które musimy zachować dla następnych pokoleń.

Bioróżnorodność jest ważna, wiemy, że trzeba ją chronić, zachować, że jest częścią otaczającego nas świata i to częścią bardzo ważną. Wyobraźmy sobie wiosnę bez przebiśniegów i zawilców, bez skowronków, bocianów i rechotu żab, lato – bez jaskrów, chabrów i złocieni, bez cykania świerszczy i świetlików, jesień – bez żołędzi, jarzębiny i przebarwiających się liści, zimę- bez śladów małych łapek na śniegu i tłoku przy karmnikach. Chrońmy nasze przyrodnicze środowisko, bo to nasz wspólny dom.

Magdalena Bederska-Błaszczyk