Oto aksamitka (Tagetes).
Aksamitka nazwana w Polsce również szarańczą, należy do rodziny astrowatych (Asteraceae). Jest rośliną szybko rosnącą, krzaczastą, o pachnących, pierzastych liściach. Jej silny, charakterystyczny aromat może być dla wielu osób nieprzyjemny, lecz najnowsze odmiany są na ogół bezwonne. Dominujące kolory kwiatostanów aksamitki to żółty i pomarańczowy oraz połączenie obu tych barw z dodatkiem brązu i czerwieni. Występują też odmiany białe i w odcieniu waniliowym.
Rodzinne strony aksamitki to suche, gorące rejony od Nowego Meksyku (USA) aż po Argentynę (jeden gatunek pochodzi z Afryki). Wyróżniamy około 50 gatunków aksamitek jednorocznych i bylin. Odmiany aksamitki różnią się wysokością roślin oraz budową, stopniem wypełnienia, barwą i wielością kwiatostanów. Aksamitki odstraszają mrówki, mszyce i nicienie. Niestety lubią je ślimaki i są podatne na szarą pleśń. Kwitną zwykle od lipca do późnej jesieni.
Najczęściej uprawiane są trzy gatunki aksamitki:
Aksamitka wzniesiona, wyniosła – Tagetes erecta L.
Pochodzi z Meksyku, osiąga wysokość 45-75 cm. W uprawie znajdują zastosowanie przede wszystkim odmiany wysokie (60-90 cm), jak np. odmiana ‘Fantastic’, którą znajdziecie Państwo w Ogrodzie Zmysłów, występują także odmiany bardzo wysokie (90-120 cm). Aksamitki polecane są na kwiat cięty, ponieważ w wodzie zachowują trwałość do dwóch tygodni. Ze względu na budowę kwiatostanów odmiany aksamitki wzniesionej dzieli się na typu goździkowego i typu chryzantemowego.
Koszyczki typu goździkowego zbudowane są w większości z kwiatów języczkowatych, a nieliczne kwiaty rurkowate w środku kwiatostanu są małe i przykryte kwiatami języczkowatymi. Typ chryzantemowy ma koszyczki wypełnione wyłącznie kwiatami rurkowatymi. W Ogrodzie Zmysłów jest to np. żółta odmiana karłowa ‘Calando’.
Aksamitka rozpierzchła – Tagetes patula L.
Pochodzi również z Meksyku i dorasta do 60 cm wysokości. Ma silnie rozgałęzione, obficie ulistnione łodygi, które często zabarwiają się na czerwono. Kwiaty języczkowate są żółte z purpurową nasadą lub ciemnobrunatne z żółtym brzegiem, natomiast wewnętrzne kwiaty rurkowate – żółte. Ten gatunek w naszym Ogrodzie reprezentowany jest przez odmianę ‘Carmen’ z grupy Bonita, oraz ‘Red Marietta’, ‘Queen Sophia’, ‘Orange Flame’, ‘Mr. Majestic’ i ‘Sunny’ należące do grupy Nana.
Aksamitka wąskolistna – Tagetes tenuifolia Cav.
Rośnie dziko w Meksyku. Osiąga 60-70 cm wysokości. Ma bardzo silnie rozgałęzione, cienkie łodygi i pierzasto złożone liście, znacznie delikatniejsze niż aksamitka rozpierzchła. Koszyczki są małe, złożone tylko z pięciu kwiatów języczkowatych – złotożółtych lub szafranowych z czerwonobrunatną plamą u nasady i żółtych kwiatów rurkowatych. Koszyczki zebrane są w baldachogrona. Z bogactwa odmian wybraliśmy jasnożółtą ‘Lulu’, mahoniowo-pomarańczową ‘Red Gem’ i złotożółtą ‘Golden Gem’.
W wyniku krzyżowania gatunków aksamitek, można je podzielić na kilka grup:
aksamitki afrykańskie – odmiany pochodzące od aksamitki wzniesionej
aksamitki francuskie – pochodzące od aksamitki rozpierzchłej
aksamitki afro-francuskie – uzyskane przez krzyżowanie a. wzniesionej i a. rozpierzchłej
aksamitki Signet – odmiany pochodzące od a. wąskolistnej
Właściwości lecznicze i jadalne
Wartość aksamitki nie kończy się na jej walorach dekoracyjnych. To roślina o dużej mocy leczniczej i symbolicznej. Zawiera w sobie m.in. luteinę i zeaksantynę, które korzystnie wpływają na wzrok. Napar z suszonego lub świeżego ziela aksamitki działa uspokajająco, łagodzi objawy depresji i poprawia jakość snu. Tagetes lucida Cav. – aksamitka błyszcząca stosowana jest w tradycyjnej medycynie meksykańskiej jako środek łagodzący stany lękowe, rozdrażnienie i depresję.
Ponadto składniki zawarte w aksamitce błyszczącej (Tagetes lucida Cav.) ograniczają rozwój drożdżaków, paciorkowców i gronkowców. Działają żółciopędnie, moczopędnie, przeciwreumatycznie i przeciwkaszlowo. Hamują również stany zapalne stawów i mięśni, wspomagają leczenie łuszczycy i tocznia (należy przemywać skórę). Sposób przygotowania nalewki i naparu z aksamitki błyszczącej opisuje dokładnie dr Henryk Różański, a link do strony znajduje się na dole artykułu.
Aksamitka błyszcząca stosowana jest również jako ziele kulinarne. Ma drobne żółte kwiaty, a jej podłużne liście w smaku przypominają estragon. Polecana jest do przyprawiania zup, mięsa, ryb i sałatek. Zawiera w sobie pachnący olejek eteryczny. Kwiaty aksamitki rozpierzchłej i wąskolistnej można dodać np. do zupy z dyni. Sproszkowane płatki kwiatów mogą z powodzeniem zastępować szafran.
Symbolika rośliny
Aksamitki mają bogatą symbolikę, która może znacząco różnić się w zależności od zakątka świata. Jej znaczenie jest silnie powiązane z kontekstem kulturowym danej społeczności.
W Indiach szczególne miejsce zajmuje w obrzędach religijnych. Oznacza czystość, pomyślność i boskość. Jej silny zapach odpiera złe duchy. Wibrujące kolory aksamitek reprezentują energię słońca, oznaczając ciepło, pasję i kreatywność.
W rodzinnym Meksyku aksamitka jest symbolem pamięci o przodkach i nazywana jest „kwiatem zmarłych”. Podczas obchodów Dia de los Muertos (Dzień Zmarłych) 1 i 2 listopada dekoruje się nią całe miasta i wierzy, że te barwne kwiaty przywołają dusze zmarłych bliskich i wskażą im drogę do świata żywych. Tworzone są wyszukane ołtarzyki upamiętniające bliskich i ścieżki z aksamitek, które mają symbolizować krótkotrwałość życia. Jest w tym odrobina magii. Barwne odcienie aksamitki dodają również radości obchodom tego święta, które – choć związane ze śmiercią – w Meksyku nie jest poważne ani smutne, lecz uroczyste. Przygotowania do tego święta zaczynają się już w połowie lipca, kiedy to pola wysiewane są aksamitką. Kiedy kwitną, organizowane są tam wycieczki z przewodnikiem przybliżającym historię tej rośliny, której już Aztekowie przypisywali magiczną moc. Kwiaty aksamitki wykorzystywane były przez nich do ceremonialnych napojów podczas rytuałów religijnych. Napoje te miały wywoływać wizje i świadome sny.
W Chinach aksamitka jest kojarzona z bogactwem i dobrobytem. W czasie obchodów chińskiego nowego roku dekoracje z aksamitki mają przyciągnąć obfitość i szczęście w życiu prywatnym i zawodowym. Dla wzmocnienia ich pozytywnej energii łączone są z innymi symbolami pomyślności, jak pomarańcze i kumkwaty. Jasny kolor aksamitki przypomina również słońce i jego dającą życie moc. Ponadto w wierzeniach niektórych społeczności Azji wschodniej aksamitka posiada właściwości ochronne. Wierzy się, że jej silny zapach odpiera złe energie i wprowadza harmonię w domu. Sadzi się ją więc blisko domostw lub używa jako ofiary podczas ceremonii religijnych. Jej intensywny kolor wzbudza uczucie ciepła. Kojarzona jest więc również z miłością i wiernością.
—
Źródło:
Uprawa roślin ozdobnych. Podręcznik dla studentów wydziałów ogrodniczych wyższych szkół rolniczych. Chmiel, H. (red.), Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, wydanie IV, Warszawa, 2000
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0102695X14000830
https://thursd.com/articles/the-marigold-fields-in-puebla-flowers-of-the-dead
https://thursd.com/articles/marigold-flowers-meanings
Joanna Bernacka
Ogrody Zmysłów
